ایت الله مرعشی نجفی
ولادت و نامگذاری
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله روز پنجشنبه 20 صفر 1315 قمری، در نجف اشرف شهر علم و ایمان و در خانواده تقوا و فضیلت و دانش چشم به جهان گشود. ایشان را پس از تولّد، برای تبرّک، نخست به آستان مقدّس و حرم مطهر علوی برده و سپس نزد ثقة الاسلام حاج میرزا حسین نوری از عالمان بزرگ آن زمان بردند. ایشان پس از گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ این کودک، او را «محمّدحسین» نامید؛ بعد او را خدمت شیخ الفقها حاج میرزا حسین بن حاج میرزا خلیل بردند و او عنوان «آقا نجفی» را به او عنایت کرد؛ بعدها آیت اللّه سید اسماعیل صدر، لقب «شهاب الدین» به ایشان داد.
اصالت خانوادگی و شرافت نسب
پدر آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله آیت اللّه حسینی مرعشی نجفی بود که نسب شریفش از جانب پدر به میرسید قوام الدین، از سادات طبرستان می رسد. مادر آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله صاحبه خانم، دختر آیت اللّه سید ابوالقاسم حسینی کوه کمره ای خویی از سادات علویه و از خاندانی اصیل و محترم و با فضیلت بود.
سلسله نسب آیت اللّه مرعشی نجفی از پدر و مادر، هر دو به امام سجاد علیه السلام می رسد.
دوران کودکی
یکی از الطاف الهی در حق آیت اللّه مرعشی نجفی آن بود که در دوران نوزادی، مادر وی هیچ گاه بدون وضو به او شیر نداد و پس از شیرخوارگی مواظب بودند که لقمه ای غذای حرام و حتّی مشتبه به او ندهند. ایشان در خانواده ای سرشار از علم و ایمان و عمل صالح تربیت یافت. ایمان و اخلاق نیک پدر و مادر، چنان در اعماق جان وی نقش بست که او را دوستدار خیر و صلاح و متمسّک به دین اسلام و عاشق اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان رسالت نمود؛ او با چنین روحیه ای، فراگیری دانش را آغاز کرد. آیت اللّه مرعشی نجفی بارها می فرمود: «من به این مقام و موفقیت نرسیدم، مگر به برکت دعای پدرم».
تحصیلات ابتدایی
درباره تحصیلات ابتدایی آیت اللّه مرعشی نجفی گفته اند: پدر بزرگوارش او را به حرم مطهر امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام برد و در مقابل ضریح مقدس آن حضرت «حروف الفبا» را به او یاد داد. از آن پس جَدّه پدریش، فاضل عالم، بی بی شمس شرف بیگم، آموزش وی را به عهده گرفت و نخست همه قرآن را و بعد کتاب های فارسی، فقهی و اخلاقی را به او آموخت و ادبیات ابتدایی عرب را به وی درس داد. پدر ایشان، قبل از این که او به سنّ بلوغ برسد، او را همراه خود به حوزه درس فقیه بزرگ شیعه، آخوند خراسانی می برد.
علاقه فراوان به فراگیری علم
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله از تلاش ها و کوشش های تحصیلی خود چنین یاد کرده است: «هیچ گاه در سنین جوانی به دنبال تمایلات نفسانی نرفتم، همیشه در پی تحصیل علم بودم، به صورتی که شبانه روز بیش از چند سال نمی خوابیدم و هر کجا نشانی از استادی یا عالمی و یا جلسه درسی که مفید تشخیص می دادم، می ایفتم، لحظه ای در رفتن به نزد آن استاد، عالم و جلسه درس درنگ نمی کردم». هم چنین در خاطرات آیت اللّه مرعشی نجفی آمده است: «روزی پس از درس استاد، به دنبال وی به طرف منزلش به راه افتادم و در مابحث مطرح شده در درس مناقشه و سؤال می کردم، تا آن جا که استاد از سؤالات و مناقشات من خشمگین گردید و محکم به سر من کوبید، من نه تنها ناراحت نشدم، بلکه دست استاد را که به سر من کوفته بود، بوسیدم؛ با این حرکت من، اشک در چشم استاد حلقه زد و فرمود: «ای شهاب! مرا ادب کردی».
تحصیلات حوزوی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله با شور و اشتیاق فراوانی که به فراگیری علوم و فنون مختلف مخصوصا علوم دینی داشت، از همان سال های کودکی به تحصیل علوم حوزوی پرداخت. روز به روز، عشق او به کمال و پیشرفت بیشتر شد و بیش از پیش در دریای بی کران علم غوطه ور گردید. به طوری که در جوانی عالمی فرهیخته شده بود. وی در علومی چون: ادبیات فارسی و ادبیات عرب، تجوید و تفسیر قرآن، فقه و اصول، حدیث، درایه، رجال کلام، عقاید و ادیان، فلسفه و منطق، انساب، علوم غریبه طب، ریاضیات و هیئت، هندسه، تاریخ اسلام، جغرافی و دیگر علوم معقول و منقول آن زمان به تحصیل پرداخت.
استادان آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله از محضر عالمان بسیاری کسب فیض کرده است و از این جهت یکی از بی نظیرترین چهره های علمی معاصر است. استادان ایشان را که همه از بزرگان بوده اند تا 105 نفر شمرده اند. برخی از اساتید ایشان عبارتند از: پدر و جدّه ایشان، آیت اللّه میرزا محمود شیرازی، آیت اللّه سید احمد بهبهانی، آیت اللّه شیخ عبدالحسین مرندی، آیت اللّه حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی.
اجتهاد آیت اللّه مرعشی نجفی
کوشش های خستگی ناپذیر و مستمر حضرت آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در 27 سالگی به ثمر نشست و او را که در فراگیری علوم و فنون مختلف اسلامی،به ویژه فقه و اصول و حضور در جلسات علما و فقها، لحظه ای دریغ نکرده بود، به توفیق خداوند، به مقام عالی اجتهاد رساند. ایشان که بهترین دوره عمر خود را در راه تحصیل علم گذراند، در علوم مختلف به موفقیّت های چشمگیری رسید و مجتهدی جامع الشرایط، عالمی عامل، محدّثی موثق، ادیب، مورخ، محقق، مؤلّف، ریاضیدان، رجالی، متکلّم، عارف، فقیه و مرجعی عالی قدر گردید.
اجازه اجتهادات آیت اللّه مرعشی نجفی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در نجف اشرف به مقام رفیع اجتهاد رسید و علما، فقها و استادان ایشان، مقام علمی، فقاهت و اجتهاد وی را تأیید و اجازه های گوناگونی با القاب و عنوان های ممتازی به نام او صادر کردند. تعداد اجازه های اجتهادی و روایتی که ایشان موفق به دریافت آن ها گردید، بسیار زیاد است و ده ها نمونه آن در برخی از زندگینامه های ایشان ثبت است.
مهاجرت از نجف به قم
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در 21 محرم 1342 به قصد زیارت امام رضا علیه السلام از نجف اشرف به ایران مهاجرت نمود. و در 6 صفر همان سال به کرمانشاه رسید و پس از چند روز استراحت، از طریق همدان و زنجان به تبریز و به دیدار بستگان خود رفت. سپس راهی تهران گردید و در 12 شعبان 1343 به قصد زیارت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام به شهر مقدّس قم آمد و به امر و درخواست حضرت آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر اقامت نمود. ایشان در این مسیر مخصوصا در تبریز، مشهد و قم به دیدار علما، فقها و کتابخانه ها، از جمله کتابخانه آستان قدس رضوی پرداخت.
مرجعیّت آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله پس از رحلت حضرات آیات حجت، صدر و خوانساری، به عنوان یکی از مراجع تقلید حوزه شناخته شد و نخستین رساله های عملیّه ایشان به نام «نُخْبَةُ الاحکام» و دیگری «سبیل النجاة» در بین سال های 1366 تا 1373 قمری منتشر گردید. بعد از رحلت آیت اللّه بروجردی، در سال 1380 قمری، آیت اللّه مرعشی نجفی به عنوان یکی از مراجع معروف ایران و جهان اسلام مطرح گردید و بسیاری از مسلمانان در ایران، هند، پاکستان، افغانستان و بعضی از کشورهای عربی از ایشان تقلید می کردند.
تدریس در قم
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله از سال 1343 قمری، به دستور آیت اللّه حائری، به تدریس دروس سطح حوزه پرداخت و هر روز بین شش تا هفت جلسه درس در مدرسه فیضیه، صحن و حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام منزل و حسینیه کنار منزلشان برگزار می کرد. آیت اللّه مرعشی نجفی می فرمود: «در تدریس تقیّدی به نوع درس نداشتم، از این رو رشته های مختلف علوم ادبی، معانی بیان، منطق، اصول، فقه و آن چه مورد نیاز طلاب بود، تدریس می کردم.» ایشان پس از رحلت آیت اللّه حائری، تدریس خارج فقه و اصول را آغاز نمود. تدریس ایشان که با بیانی گرم و سخنانی نافذ، صدایی گیرا و گفتاری فصیح ادا می شد و از مباحث اخلاقی، تربیتی، ادبی، تاریخی و رجالی در بین دروس خالی نبود، از مهم ترین جلسات درسی حوزه علمیه به شمار می رفت و نزدیک به هفتاد سال، یعنی تا آخر عمر شریفشان ادامه یافت.
شاگردان
محصول نزدیک به هفتاد سال تدریس آیت اللّه مرعشی نجفی، شاگردان فراوانی بود که بسیاری از آنان اکنون از علما، فضلا، مدرسان و مجتهدان حوزه های علمیه در شهرهای ایران و سایر کشورهای اسلامی هستند و برخی از آنان از ایشان اجازه اجتهاد دریافت کرده اند. تعداد شاگردان، در هر جلسه درسی بسیار زیاد بوده است، به خصوص در درس فقه ایشان، حدود هزار نفر شرکت می کرده اند. از مهم ترین شاگردان ایشان می توان به: آیت اللّه حاج آقا مصطفی خمینی رحمه الله ، آیت اللّه شیخ مرتضی مطهری، آیت اللّه دکتر بهشتی، آیت اللّه مفتح، آیت اللّه طالقانی، آیت اللّه شیخ مرتضی حائری، آیت اللّه حاج شیخ جواد تبریزی و آیت اللّه حائری شیرازی نام برد.
تألیفات آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در طول زندگی با برکتشان، تعداد زیادی کتاب، رساله و مقاله کوچک و بزرگ علمی، در زمینه های گوناگون اسلامی، به ویژه اعتقادات نوشته اند، اکنون بیش از 148 کتاب و رساله از ایشان موجود است که برخی از آنها چاپ شده و برخی دیگر به صورت دست نویس در کتابخانه ایشان محفوظ است. آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در باره تألیفاتشان چنین گفته اند: «چه بسا شب های بسیاری را تا صبح بیدار بوده و چه رنج هایی در روزها جهت استخراج از گوشه و کنار صدها کتاب، بلکه هزاران کتاب در فنون مختلف کشیده ام.»
علاقه به کتاب و مطالعه
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله عاشق مطالعه و تحقیق بود؛ تا آن جا که علاقه شدید وی به کتاب زبانزد عام و خاص و در محافل علمی ضرب المثل بود. ایشان از همان خردسالی به کتاب، مطالعه و کتابخانه علاقه مند شد و روز به روز بر این علاقه و میل باطنی به مطالعه و بررسی تألیفات دانشمندان اسلام و ملل دیگر، افزوده گشت، به طوری که بسیاری از ساعات شبانه روز را به مطالعه کتاب ها می گذراند و گاهی روزها گرسنگی می کشید تا بتواند کتابی را به دست آورد؛ اکنون به هزاران کتاب از کتابخانه ایشان، در پشت جلد و یا بر صفحه اول آنها، به خط مبارکِ ایشان نگاشته شده است که «طالَعْتُهُ مِن اَوَّلِهِ اِلی آخِرِه»، یعنی آن را از اول تا آخر مطالعه کردم.
خدمات تبلیغی، فرهنگی و اجتماعی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله خدمات تبلیغی، فرهنگی و اجتماعی فراوانی انجام داده اند. از جمله: 1. تأسیس یا تعمیر مساجد، حسینیه ها، حرم امامزادگان و بزرگان اسلام؛ 2. تأسیس و تعمیر مدارس علمی و مراکز تحقیقی، مانند مدرسه های مهدیه، مؤمنیه، مرعشیه و شهابیه؛ 3. تأسیس کتابخانه عمومی، معروف به کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی و کمک های مالی و معنوی و اهداء کتاب به کتابخانه های دیگر و مراکز علمی و دانشگاهی؛ 4. تألیف و نشر آثار اسلامی؛ 5. عنایت به تأسیس بیمارستان ها و مراکز درمانی؛ 6. تهیه مسکن و تأمین برخی از نیازمندی های طلاب علوم دینی.
شخصیت فردی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله که در مکتب اسلام تربیت یافته و پیوسته در تکمیل اخلاق نیک و صفات پسندیده کوشیده بود، در تقوا و کمالات اخلاقی و صفات شایسته انسانی ضرب المثل بود؛ از جمله صفات فردی بارز ایشان عبارتند از: ایمانی ژرف، اخلاصی واقعی، تواضعی بی کران، نظمی عجیب، روحیه ای تحقیقی، شکیبا و حلیم، شوخ طبعی، سخاوتمندی، ارادتی عمیق و خالصانه به بارگاه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و دارای مقام محمود حاصل از هفتاد سال نماز شب.
مبارزات سیاسی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله مبارزات سیاسی فراوانی انجام داده است، از جمله: شرکت در جهاد علما و مردم عراق علیه استعمار انگلیس در نجف اشرف؛ صدور اطلاعیه های متعدد در دفاع از مسلمانان مظلوم فلسطین و محکومیت اسرائیل جنایتکار و تقاضای کمک از تمامی مسلمانان جهان برای دفاع از ملّت مظلوم فلسطین؛ ایستادگی سرسختانه در مقابل جریان کشف حجاب و فرنگی مآبی رضاخان؛ اطلاعیه ها، بیانیه ها و سخنرانی های مختلف ایشان در دفاع از اسلام، انقلاب و روحانیت، از جمله محکوم نمودن هجوم همه جانبه رژیم پهلوی علیه اسلام و روحانیت؛ و صدور فتوای تحریم خرید و فروش کالاهایی که سود آن در راه تبلیغات آیین باطل بهائیت استفاده می شد.
فعالیّت های انقلابی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
آیت اللّه مرعشی نجفی در راه پیروزی انقلاب، فعالیت های بسیاری را انجام داده است. از جمله: صدور اطلاعیه ها، بیانیه ها و سخنرانی های مختلف در دفاع از اسلام و روحانیت و امام خمینی رحمه الله ؛ کمک به مبارزانی چون: شهید نوّاب صفوی و دیگر فدائیان مسلمان و مکاتبه با آنان؛ صدور اعلامیه ها و بیانیه های اعتراض آمیز بر ضد رژیم پهلوی، از جمله درباره انتخابات انجمن های ایالتی و ولایتی با حذف شرط اسلام و سوگند به قرآن؛ محکوم نمودن تهاجم بی رحمانه عوامل پهلوی به مدرسه فیضیه قم و دستگیری جمعی از طلاب.
نمونه هایی از حمایت های آیت اللّه مرعشی نجفی از امام خمینی
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در قبل و بعد از انقلاب با گفته ها و اقدامات خود پیوسته از رهبر کبیر انقلاب حمایت می کردند. نمونه هایی از این حمایت ها عبارتند از: معرفی امام خمینی به عنوان یکی از مراجع تقلید جهان اسلام؛ دفاع از امام خمینی و صدور اطلاعیه و در خواست آزادی سریع ایشان در حادثه پانزده خرداد؛ تلگراف های متعدد ایشان به علماو مراجع نجف اشرف مبنی بر هم دردی با امام خمینی؛ تلگراف به امام خمینی و اظهار هم دردی با ایشان و بیانیه های مختلف مبنی بر محکوم کردن تبعید امام خمینی به ترکیه و پاریس؛ پیام به رئیس جمهور و ملّت فرانسه مبنی بر مهمان نوازی و پشتیبانی از امام خمینی پس از هجرت امام به پاریس؛ فرستادن فرزند خود حجت الاسلام حاج آقا محمود به نجف و سپس به پاریس در طول تبعید امام خمینی برای بازجویی از حال ایشان و ارسال نامه ها و پیام های محرمانه.
همراهی با رهبر و مردم ایران پس از پیروزی انقلاب
حضور فعال و روشنگرانه آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله همگام و همراه با رهبر انقلاب حضرت امام خمینی رحمه الله و سایر مراجع و ملّت مسلمان ایران، پس از پیروزی انقلاب، تا آخرین لحظه عمر با برکت ایشان ادامه یافت. ایشان در 22 بهمن 1375، روز پیروزی انقلاب اسلامی، با صدور اطلاعیه ای از ملّت ایران، عموم طبقات، علما، مدرسان، طلاب، افسران، همافران نیروی هوایی و دیگر اقشار جامعه صمیمانه تشکر کرد. آیت اللّه مرعشی نجفی شورای انقلاب و دولت موقت امام خمینی را تأیید کرد و در حادثه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مردم مسلمان ایران را به دفاع مقدس فراخواند.
مردی الهی
درباره آیت اللّه مرعشی نجفی خاطره ای چنین نقل کرده اند: در زمان کشف حجاب رضاخان پهلوی، رئیس پلیس قم که فرد بسیار پستی بود، در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام به میان زنان با حجاب و صالحی رفت که برای زیارت به حرم آمده بودند و قصد داشت با زور، حجاب زن مؤمنی را برگیرد. با شیون و فریاد او و زنان دیگر، آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله به آن قسمت می رود و با مشاهده آن واقعه، غیرت و جوانمردی اسلامی وی به جوش آمده و سیلی محکمی به صورت رئیس پلیس می زند. او هم عصبانی شده و ایشان را به قتل تهدید می کند؛ اما روز بعد، قسمتی از سقف بازار بر سر آن شخص ریخته و همان جا هلاک می شود.
زندگی شخصی
آیت اللّه مرعشی نجفی در زندگی خود بسیار فقیر و تنگدست بود؛ ایشان از همان اوائل زندگی در نجف اشرف با تنگدستی و مشکل تأمین معاش مواجه گشت و پس از رحلت پدر، این فقر به اوج خود رسید، چنان که گاهی چند روز گرسنه می ماند و غذایی به دست نمی آورد و رنگ چهره اش به زردی می گرایید. ایشان گاهی روزهای بسیار روزه می گرفت و ماه ها نماز استیجاری می خواند. پس از مرجعیت نیز در زندگی فردی و خصوصی خود گرفتار فقر بود و اگر چیزی به دستشان می رسید برای خرید کتاب مصرف می کردند؛ از این رو تا وقتی استطاعت بدنی داشتند، هیچ گاه استطاعت مالی نیافتند تا به حج بروند.
امام جماعت حرم حضرت معصومه علیهاالسلام
یکی از پرشکوه ترین نمازهای شهر مقدس قم، نماز جماعت حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام به امامت آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله بود. ایشان برای اقامه نماز جماعت، مخصوصا نماز صبح همیشه پیش از وقت حاضر می شد. رهگذرانی که اطراف حرم بوده اند، سحرها همیشه ایشان را می دیدند که قبل از بازگشایی درهای صحن مطهر منتظر باز شدن درها بود.
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله آخرین نماز جماعت خود را در آخرین لحظات عمر، در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام در شامگاه روز چهارشنبه هفتم ماه صفر 1411 قمری (1369 ش) اقامه کرد. ایشان سال های متمادی امام جماعت حرم حضرت معصومه علیهاالسلام بود.
نماز جماعت در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام
در برخی از یادداشت های آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله آمده است: «هنگامی که در قم سکونت کردم، صبح ها در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام اقامه [نماز] جماعت نمی شد و من تنها کسی بودم که این سنت را در آن جا رواج دادم و از شصت سال پیش به این طرف صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران می رفتم و منتظر می ایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدّام درها را باز کنند، زمستان و تابستان نداشت. در زمستان ها، هنگامی که برف همه جا را می پوشاند، بیلچه ای به دست می گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آغاز خود به تنهایی نماز می خواندم، تا پس از مدّتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و به این ترتیب نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که شصت سال از آن تاریخ می گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب ها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالا سر حضرت معصومه علیهاالسلام و صحن شریف نماز می خواندم.»
خاطره ای از آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله
آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در هنگام بمباران قم توسط رژیم عراق که بسیاری از مردم به خارج از شهر و به پناهگاه های امن می رفتند، در قم ماندند و با این که به دلیل کسالت همیشه فاصله بین منزل تا صحن حضرت معصومه علیهاالسلام را برای اقامه نماز جماعت با ماشین طی می کردند، در آن روزها و شب های بمباران، این مسیر را پیاده می رفتند. هنگامی که از ایشان می پرسیدند: «چرا پیاده می روید؟» در جواب می گفتند: «می خواهم مردم مرا مشاهده کنند و آرامش خاطر پیدا کنند و اندکی خیالشان آسوده شود».
روابط خانوادگی
همسر آیت اللّه مرعشی نجفی رحمه الله در بخشی از خاطرات خود آورده است: «مدّت شصت سال با آیت اللّه مرعشی نجفی زندگی کردم و در این مدّت هیچ گاه با من رفتاری تند و خشونت آمیز نداشت و با تندی با من صحبت و رفتار نکرد. تا آن زمان که خود قادر به حرکت کردن و انجام کاری بود، نمی گذاشت دیگران کاری برایش انجام دهند. وی غیر از این که همسری خوب و مهربان و دوست داشتنی بود، برای من مانند یک رفیق صمیمی و همکاری غمخوار نیز بود.»